Zam Hesaplama

Zam nedir?

Arapça kökenli bir kelime olan “zam”; ürün, hizmet ya da emek karşılığında hak edilmiş kazancın fiyatını/tutarını artırma, ek yapma anlamında kullanılır. Bir diğer Türkçe karşılığı da “bindirim” sözcüğüdür. 

Maaş Zam Oranı Nasıl Hesaplanır?

Zam oranı bir ürünün normal fiyatının üzerinde daha yüksek bir fiyattan satılmasından kaynaklanan zam miktarının normal fiyata oranıdır. 
Yüzdelik olarak zam oranı aşağıdaki gibi zam hesaplama formülüne göre hesaplanır:

Zam Oranı (%) = ((Zamlı Fiyat - Normal Fiyat) / Normal Fiyat) x 100
 

Zam nasıl hesaplanır?

Bir ürün, hizmet ya da hizmet karşılığında ödenen ücretin normal tutarı, zam oranı, zam tutarı ve zamlı tutarı hesaplamak için pratik matematik işlemleri yeterlidir.

Örneğin; fiyatına zam yapılmış bir bulaşık deterjanını ele alalım.

1. Deterjanın 10 TL olan normal fiyatı için %10’luk bir zam uygulandığı takdirde; 10+1/10*100 işlemiyle zamlı fiyat 11 TL olarak hesaplanmaktadır.

2. Deterjanın 10 TL olan normal fiyatına uygulanan zam sonrasında zamlı fiyat 11 TL olduğu takdirde; ilk olarak 11-10=1 işlemiyle zam miktarı hesaplanmaktadır. Ardından 1*100/10 işlemiyle zam oranının %10 olduğu hesaplanmaktadır.

3.  Fiyatı 10 TL olan bulaşık deterjanına 1 TL zam uygulandığı takdirde; 1*100/10 işlemiyle zam oranının yine %10 olarak hesaplandığı gözlemlenmektedir.

4. Uygulanan %10’luk zammın ardından fiyatı 11 TL olarak güncellenen deterjanın normal fiyatı; 100*11/(10+100) işlemiyle 10 TL olarak hesaplanmaktadır.

5. Deterjanın zamlı satış fiyatı 11 TL, zam tutarı ise 1 TL olduğu takdirde; 11-1 işlemiyle normal fiyat 10 olarak hesaplanmaktadır. 1*100/10 işlemiyle zam oranının %10 olduğu anlaşılmaktadır.

6. Deterjana 1 TL zam uygulandığı ve zam oranının da %10 olması durumunda; 1*100/10 işlemiyle normal fiyat 10 TL olarak hesaplanmaktadır. 10+1 işlemiyle de zamlı fiyatın 11 TL olduğu sonucuna ulaşılmıştır.  

Zam hesaplamada esas alınan veriler

Türkiye’de kira, maaş vb. ödemelerde uygulanacak zamlar için bazı veriler esas alınmaktadır. Bunlar; 

• TÜFE (Tüketici Fiyat Endeksi) 

• Yİ-ÜFE (Yurt İçi Üretici Fiyat Endeksi) 

• TÜFE + Yİ-ÜFE)/2

şeklinde sıralanmaktadır.

Bu veriler “12 aylık ortalama” ve “geçen yılın aynı ayına göre” şeklinde iki farklı şekilde hesaplanmaktadır.

Enflasyona Göre Maaş Hesaplama

TÜFE (12 aylık ortalama): Gıda başta olmak üzere ulaşım, konaklama, sağlık ve haberleşme kategorisinde incelenen ürün ve hizmetlerdeki fiyat değişimlerini ortaya koyan bir endekstir. Söz konusu endeks,  her ayın üçüncü günü kamuoyuna ilan edilmektedir. Memur ve emekliler için 6 aylık, diğer maaş zamları için ise 12 aylık olarak hesaplanmaktadır.

Yİ-ÜFE (12 aylık ortalama): Başta enerji sektörü olmak üzere ticari kapsama giren  tüketim, ara ve sermaye mallarındaki fiyat değişimlerini içeren endekstir. 12 aylık ortalaması baz alınmaktadır. 

TÜFE (Geçen yılın aynı ayına göre): Gıda, ulaşım, sağlık vb. yaşama maliyeti ile  doğrudan ilişkili olabilecek fiyat değişimlerinde 12 aylık ortalamanın baz alınmadığı ve açıklandığı tarihten bir yıl önceki verinin baz alınarak hesaplandığı endekstir. 

Yİ-ÜFE (Geçen yılın aynı ayına göre): Ticari kapsamda yer alan mal ve hizmetlerdeki fiyat değişimlerinde 12 aylık ortalama yerine, endeksin açıklandığı tarihten bir önceki verinin dikkate alınarak hesaplandığı endekstir. 

(TÜFE + Yİ-ÜFE)/2 - (12 aylık ortalama): TÜFE ve Yİ-ÜFE endekslerinin 12 aylık ortalamalarının toplanması ve ikiye bölünmesi sonucunda elde edilen endekstir.

(TÜFE + Yİ-ÜFE)/2 - (Geçen yılın aynı ayına göre): TÜFE ve Yİ-ÜFE verilerinin 12 aylık ortalamaları yerine geçen yılın aynı ayındaki verilerin toplanarak ikiye bölünmesiyle hesaplanan endekstir. 
 

Memur ve Emekli Maaşı Zam Hesaplama

Memur ve emeklilere toplu sözleşmelerde 6 aylık dönemler için belirlenen zam oranlarının üzerinde bir enflasyon gerçekleşmesi durumunda "enflasyon farkı" ödeniyor. 
Enflasyon farkı zam dönemlerindeki Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) 6 aylık değişim oranına göre hesaplanır.

Nominal maaş artışı 

Enflasyon etkisinin dikkate alınmadığı maaş artışları, “nominal” olarak ifade edilmektedir. Buna örnek olarak; aylık 5000 TL maaş alan bir çalışanın maaşına %20 zam yapılması durumunda gerçekleşen 1000 TL’lik zam, nominal artış olarak açıklanmaktadır.

Reel maaş artışı

Reel (gerçek) artış, enflasyonun dikkate alındığı ve artışın buna göre hesaplandığı maaş artışı için kullanılmaktadır. 5000 TL maaş alan bir çalışanın maaşına %20 zam yapılmasının yanı sıra TÜFE’nin %10 olarak açıklanması durumunda alım gücü %20 artsa da enflasyon nedeniyle %10’a gerilediği değerlendirilir. Bu durumda nominal artış 1000 TL, reel artış ise 500 TL olarak hesaplanmaktadır.